Ceza infaz kurumları ve tutukevleri izleme kurulları (sivil izleme kurulları), ceza infaz kurumlarındaki yaşam şartları, infaz uygulamaları ve işleyişin daha şeffaf, güvenilir ve insan haklarına uygun olması için 2001 yılından bu yana izleme faaliyeti yürütüyor.

Sivil izleme kurulları;

• 4681 sayılı kanunla 2001 yılında kurulmuş sivil ve bağımsız kurullardır.
• Hukuk, sağlık, eğitim, psikoloji, sosyal hizmetler gibi farklı meslek ve uzmanlık alanına sahip gönüllülerden oluşur.
• Ceza infaz kurumlarına izleme ziyaretleri gerçekleştirerek olası sorunları yerinde inceler.
• Tespit edilen sorunlar ve çözüm önerilerini ilgili kurumlara rapor eder.
• Halen 151 sivil izleme kurulu, 755 üyesi ile ceza infaz kurumlarını izlemektedir.

• Hukuk, sağlık, eğitim, psikoloji, sosyal hizmetler gibi farklı meslek ve uzmanlık alanına sahip gönüllülerden oluşur.
• Kurullar düzenli aralıklarla ve gerek gördüğü hallerde, ceza infaz kurumlarına izleme ziyaretleri gerçekleştirir.
• Tutuklu ve hükümlüler ve ceza infaz kurumu görevlileriyle görüşmeler yapar.
• Tespit edilen sorunların çözümü için yetkili merciler ve kurumlara sunulmak üzere rapor hazırlar.
• Bir soruşturma mercii değildir. Topladığı bilgileri savcılık, infaz hâkimliği veya Adalet Bakanlığına iletmekle sorumludur.

• Ceza infaz kurumlarındaki yaşam koşulları ve tüm uygulamaların temel insan haklarına ve uluslararası standartlara uygunluğu,
• Tutuklu ve hükümlülerin, olası kötü muameleden korunmasını  desteklemek amacıyla kurum personelinin yaklaşımı ve tutuklu ve hükümlülerin arasındaki ilişkiler,
• Sağlık ve hijyen, eğitim, güvenlik, sevk ve nakiller gibi tüm hizmetlerin yeterliliği ve
• Tutuklu ve hükümlülerin tüm bu hizmetlere erişimi sivil izleme kurullarının incelediği konulardır.

Yargılama ve mahkumiyet süreçleriyle ilgili konular kurulun çalışma alanına girmez.

Ülkemizde şeffaf, güvenilir ve insan hakları odaklı bir ceza infaz sürecinin yürütülmesine mesleki bilgi ve deneyimiyle katkı sağlamak isteyen;

• Hukuk, tıp, eczacılık, eğitim, psikoloji, sosyal hizmetler, kamu yönetimi ve ilgili alanlarda yüksek öğretim mezunu ve
• 35 yaşını doldurmuş gönüllüler Adli Yargı Adalet Komisyonlarına şahsen veya çalıştıkları kurum aracılığıyla başvurabilirler.
• Herhangi bir kurumda çalışıyor olmak, sivil izleme kurulu faaliyetlerine katılmaya engel değildir.
• Kurul üyeleri gönüllülük esasına göre görev alır. Ancak çalışmaları sırasında yapılan harcamalar ve katıldıkları kurul toplantıları için harcırah ve huzur hakkı ödenir.

Hürriyetinden yoksun bırakılan bireylere yönelik uygulamalar, toplumun  insan haklarına verdiği değerin en önemli göstergesidir. Bu nedenle, daha insancıl ve daha şeffaf bir ceza infaz sistemi için çeşitli denetim ve izleme mekanizmaları kurulmuştur.

Kamu temsilcileri ve sivil toplumun bu denetim ve izleme sürecine katılması, daha güvenilir bir ceza infaz sistemini mümkün kılmakta, insan haklarına ilişkin durumu olumlu yönde etkileyerek sistemin hesap verebilirliğini artırmaktadır.

Sivil izleme kurulları;

• Adalet Bakanlığı veya herhangi bir kamu kurumuna bağlı değildir.
• Üyelerinin seçiminde Adalet Bakanlığı ve birimlerinin etki ve sorumluluğu bulunmaz.
• İzleme kurulları sivil ve bağımsız kurullardır.